Biegunka u dziecka po antybiotykach
Biegunka jest jednym z najczęstszych niepożądanych skutków zastosowania antybiotykoterapii u dzieci. O tym jednak, czy przyczyną biegunki u dziecka są antybiotyki, czy raczej wirusy lub bakterie – decyduje czas. Uznaje się, że jeśli biegunka u dziecka wystąpiła do 6 tygodni od zastosowania antybiotyku – on jest przyczyną1. Pediatrzy twierdzą, że częstość występowania biegunki poantybiotykowej dotyczy około 11-40% dzieci2.
Mechanizm, który stoi za biegunką po podaniu antybiotyków nie jest do końca rozpoznany. Istotny wpływ na jej wystąpienie ma zmiana składu bakterii zasiedlających przewód pokarmowy. Pod wpływem antybiotyku równowaga mikrobiotyczna zostaje zaburzona, a miejsce korzystnych szczepów bakteryjnych, takich jak Lactobacillus i Bifidobacterium zajmują drobnoustroje patogenne, w tym najczęściej występujący Clostridium difficile. Mniej istotne, ale także brane pod uwagę w wywoływaniu biegunki są zaburzenia motoryki jelit, zespół złego wchłaniania wynikający z uszkodzenia błony śluzowej, zaburzenia trawienia węglowodanów1. Uznaje się, że wcześniejszy epizod biegunki po podaniu antybiotyków jest czynnikiem ryzyka wystąpienia takiej samej reakcji organizmu2.
Mimo że biegunka może wystąpić po każdym antybiotyku, to najczęściej występuje po podaniu amoksycykliny z kwasem klawulanowym, klindamycyny i po niektórych cefalosporynach2.
Biegunka u dziecka po podaniu antybiotyku może przebiegać różnie. Od najczęstszej postaci łagodnej, po rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, które występuje u 10-20% dzieci2.
W zapobieganiu biegunce związanej z podawaniem antybiotyków często stosowane są preparaty osłonowe2.
Antybiotyki – jak działają i jak je stosować
Antybiotyki do leczenia zastosowano po raz pierwszy na początku lat 40. XX wieku. Było to przełomowe wydarzenie w medycynie, bo dzięki nim udało się ograniczyć śmiertelność z powodu zakażeń i chorób zakaźnych pochodzenia bakteryjnego oraz, stosując profilaktykę zakażeń, zmniejszyć częstość powikłań. To sprawiło, że antybiotyki nazwano wtedy „cudownymi lekami”3.
Działanie antybiotyków polega na powodowaniu śmierci komórki bakteryjnej (działanie bakteriobójcze) lub wpływaniu w taki sposób na jej metabolizm, aby ograniczyć jej możliwości rozmnażania się (działanie bakteriostatyczne).
Ostatnie opublikowane dane pokazują, że wskaźnik użycia antybiotyków wyniósł w Polsce 19,8 DID (dobowych dawek na 1000 mieszkańców) i mieści się w połowie wyników w Europie4. Wśród lekarzy przepisujących leki, większość zgadza się, że oporność na antybiotyki jest ważnym czynnikiem do rozważenia podczas leczenia pacjentów. Jednak niedawne badanie wykazało, że strach przed pogorszeniem stanu zdrowia pacjenta lub powikłaniami jest częstym czynnikiem wpływającym na przepisanie antybiotyku, nawet jeśli lekarz wolałby tego nie robić5.
Zarówno u ludzi, jak i zwierząt skóra oraz jelita zasiedlone są różnorodną florą bakteryjną (mikrobiom). W momencie podania antybiotyku, podatne na niego bakterie zostają zahamowane w rozwoju lub zniszczone, a bakterie oporne na ten antybiotyk mogą się namnożyć. Tak dochodzi do zaburzenia równowagi naszego mikrobiomu.
Probiotyki
Słowo probiotyk pochodzi z języka greckiego i znaczy „dla życia”. Definicje probiotyków ulegały zmianom przez całe lata. Po raz pierwszy terminu probiotyk użyli w 1965 roku biolodzy Lilly i Stillwel w Science w odniesieniu do substancji wytwarzanych przez mikroorganizmy i stymulujących wzrost człowieka oraz zwierząt.
W 1974 roku Parker użył tego terminu dla organizmów i substancji, które przyczyniają się do zachowania równowagi mikroflory jelitowej gospodarza. Fuller w 1989 roku uzupełnił pojęcie probiotyku i określił je jako „żywe, mikrobiologiczne uzupełnienie pokarmu”, które korzystnie wpływa na żywiciela poprzez poprawę równowagi jego mikroflory jelitowej.
Preparaty osłonowe są obecnie definiowane jako preparaty lub produkty zawierające żywe, zdefiniowane mikroorganizmy i wystarczająco liczne, które oddziałują na mikroflorę (przez wszczepienie lub kolonizację) w różnych organach gospodarza i przez to wywierają u niego korzystne działanie na zdrowie6.
Uważa się, że uzupełnienie diety w odpowiednie gatunki bakterii o udokumentowanych właściwościach probiotycznych pozwala na utrzymanie homeostazy przewodu pokarmowego. Ponadto preparaty osłonowe wspierają zdrowie przewodu pokarmowego i układ odpornościowy7.
Porady przy antybiotykoterapii
Prowadzone w wielu krajach badania wskazują, że preparaty osłonowe, które należy przyjmować podczas antybiotykoterapii pochodzą ze szczepu bakterii probiotycznych Lactobacillus rhamnosuss GG oraz drożdży probiotycznych Saccharomyces boulardii.
W niedawnym przeglądzie badań preparat osłonowy z Lactobacillus rhamnosuss GG wykazał się bardzo wysoką skutecznością, o 70% redukując ryzyko biegunki poantybiotykowej8. Znaczącą skuteczność terapeutyczną w zapobieganiu biegunce związanej z antybiotykami, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych wykazano także dla S. boulardii9.
Ze „Stanowiska Grupy Ekspertów w sprawie profilaktyki biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków u dzieci” wynika, że stosowane często jogurty i kefiry nie wykazują działania profilaktycznego w zapobieganiu biegunki u dzieci powiązanej z podaniem antybiotyku. Nawet te, które zawierają kultury bakterii probiotycznych. Także nie zaobserwowano istotnych korzystnych skutków przy podawaniu tych produktów w trakcie antybiotykoterapii2.